Belediye Şirketleri

Belediyeler, Anayasanın 127. maddesi gereğince “mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması” amacıyla kurulan kamu tüzel kişileridir.

5393 sayılı Belediye Kanunu belediyeyi, “belde sakinlerinin mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi” olarak tanımlamaktadır.

Mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması amacıyla belediyelere sunulan haklar çerçevesinde Belediye İktisadi Teşekkülleri (BİT), şirket veya işletme kurabilmektedir.

BİT’ler, yerel kaynakların belediyeler tarafından etkin bir şekilde değerlendirilerek, sorumluluk sahalarında kalkınmaya katkıda bulunmaya imkân tanıyan, aynı zamanda hizmetleri daha dinamik bir süreç içinde sunmalarına olanak sağlayan alternatif bir yöntemdir.

Diğer taraftan, 5216 sayılı büyük şehir belediye kanunu 26 maddesi ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70. maddesi belediyelere, kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilme hakkı tanımaktadır. Her iki düzenlemede dikkati çeken nokta, söz konusu şirket ve işletmelerin faaliyet alanlarının belediyenin görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmış olmasıdır.

Bu nedenle belediyeler bazı hizmetleri yerine getirmek için şirketler kurabilmektedir. Ayrıca belediyeler, özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak yapabilir (m.71).

Şirket, kişilerin, kurumların ve diğer işletmelerin bir sözleşme ile bir araya gelerek ortak faaliyette bulunma işlemidir. Şirkette bir veya daha fazla kişilerin varlıklarını ortak bir amaca ulaşmak için birleştirirler.

Belediye şirketleri bazı hizmetlerin uygulanabilmesi amacıyla belediyeler tarafından kurulmuş ya da idaresinin elde edilmesi şartıyla ortak olunmuş, kendine has bütçeli özel hukuk kişileri biçiminde tanımlanabilir. Var olan bir kuruluş amacı doğrultusunda, belediyelerce oluşturulan, kişisel mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin ve denetiminin belediyelerin elinde olması nedeniyle, yönetim kuralları belediyeler tarafından tespit edilen, cari faaliyetlerini finanse eden dolayısıyla gelirlerinin çoğunu belediye gelirlerinden elde etmeyen girişimlerdir. Bu girişimler yerel toplumun sosyal yararının en üst düzeyde sağlanması amacına göre kaynak tahsis edilen şirketlerdir.

696 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 24/12/2017 tarih ve 30280 sayılı Resmi Gazete de, Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımı Sözleşmeleri Kapsamında Çalıştırılmakta Olan İşçilerin Sürekli İşçi Kadrolarına veya Mahalli İdare Şirketlerinde İşçi Statüsüne Geçirilmesine İlişkin 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçici 23 ve geçici 24 üncü Maddelerinin Uygulanmasına Dair Usul ve Esaslar ise 01/01/2018 tarih ve 30288 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede belediyeler bu kapsamdaki işçileri mevcut şirketlerine ve şirketi olmayan belediyelerde yeni kurulacak şirket in kadrosuna alacaklardır. Böylece bütün belediyelerin en az bir şirketi olacaktır.

Belediyelerce kurulu veya kurulacak şirketler 6102 sayılı TTK.nun da belirtilen usullere uygun olarak kurulacak ve belediyelerin hisse oranı her ne olursa olsun, bu şirketlerin özel hukuk tüzel kişisi olduğu değerlendirilmektedir.

Belediye tarafından kurulacak şirketin 6102 sayılı TTK.na sermaye şirketi yani limited şirket ya da anonim şirket olarak kurulması gerekmektedir. 6102 sayılı Kanun limited şirketleri yapı ve yönetim bakımından anonim şirketlere epeyce yaklaştırmıştır. Bu nedenle, öngörülen faaliyet hacmi ne kadar büyük olursa olsun limited şirket anonim şirketin hemen hemen tüm işlevlerini görmektedir.

TTK’na tabi şirketler basiretli bir tüccar gibi yönetilmelidir. Şirkette görev yetki ve sorumluluklar kesin olarak belirlenmeli ve bunu da ilgili yönetmelikler genel kurul veya yönetim kurulu tarafından kabul edilerek karar defterine yazılmalıdır. Şirkette uygun bir organizasyon yapısı kurulmalıdır.

Kurulan belediye şirketleri TTK. ve diğer mevzuata göre yönetilirken, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’na göre belediye şirketleri üzerinde de Sayıştay’ın denetimine tabidir. TTK’na göre belediye şirketleri büyüklüklerine göre bağımsız (dış) denetime de tabi olabilmektedir.

Bu çalışmada belediye şirketlerinin kısa bir tarihçesi ve kuruluş nedenleri anlatıldıktan sonra, bu şirketlerin kuruluşu, yönetimi ve denetimi konuları ele alınacaktır.