Bir Osmanlı İç Güvenlik Teşkilatı Kır Serdarlığı

Kır serdarlığının ortaya çıkışını isminden de anlaşılacağı gibi özellikle uzun süren savaşların, isyanların ve sosyal kargaşanın duraklama döneminden başlayarak sürekli hale gelmesinden itibaren kırsal alanlarda ortaya çıkan eşkıyaları ortadan kaldırmak ve buralarda güvenliği sağlamak için oluşturulduğunu düşünmekteyiz. Kır serdarlığıyla ilgili belgelerin içeriğine bakıldığında ilk dönemlere ait olanların içeriğinde daha çok yeniçeri asker kaçaklarının yakalanması ve bunların bulundukları bölgelerde meydana getirdikleri olayların önlenmesinin konusu üzerine odaklandığı görülmektedir. Nitekim bu dönemden önce yayınlanan klasik dönem mühimme defterlerinde bu konu ile ilgili bir kayda -en azından biz rastlayamadık. Kır serdarlığı kavramının 18. yüzyılda büyük oranlara ulaşan asker kaçakları ve bunların bir sonucu olarak Anadolu’yu kasıp kavuran Celali ayaklanmalarının artmasından sonra ortaya çıktığı ve adı geçen yüzyılın sonlarına doğru bir sistemin adı haline geldiği söylenebilir. Ayrıca bu teşkilat, Osmanlı Devleti’nde düzenli ordunun sistemleşip birimlerinin jandarma veya zaptiye adıyla kökleşmesine kadar onun boşluğunu dolduran hükümetin izni ve yerel idarelerin arzusuyla oluşturulan bir güvenlik birimidir.

Kır serdarlığıyla ilgili erken dönem kayıtlarında bu sistemin mevcut yeniçeriler arasındaki Turnacıbaşı gibi üst düzey tecrübeli askerler vasıtasıyla işletildiğini ve 18. yüzyılın sonundan itibaren daha alt düzeydeki yeniçerilerin de bu görev için seçildiği görülmektedir. 19. yüzyılda ise yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra bu görev, ihtiyaç duyulan bölgelerdeki valiler aracılığıyla geçici süreliğine seçilen bölgeden veya halktan askeri zabitlere, bölge halkından ileri gelen kimselere ve hatta affedilmiş eski eşkıyalara dahi verilmiştir.