Derin Tarih Dergisi Özel Sayı: 28 - 2024

SARAYA İÇERİDEN BAKINCA…
Osmanlı İmparatorluğu’nun 600 yılı aşan uzun, renkli ve yer yer karmaşık tarihini okumanın çeşitli yöntemleri vardır. Askerî ve siyasî bir okuma yaparsanız, karşınıza çıkacak olan şeyler aşağı-yukarı bellidir. Kültürel ve ilmî bir rota takip ettiğinizde, daha fazla sürprizle karşılaşırsınız. Farklı impara-torlukların ve devletlerin serüveniyle Osmanlılarınkini kıyaslayarak ilerlemek, size diğer coğrafyaları da aynı anda görme imkânı sunar. Ancak tüm bu okumaların belki de en şaşırtıcı ayrıntılarla dolu olanı, imparatorluğun tarihini hanım sultanların ayak izlerini takip ederek kavramaya çalışmaktır.
Tarih genellikle erkeklerin gözünden ve onların ölçüleriyle kayda geçirildiğinden dolayı, yönetici elitlerin hanım mensupları, ihmal edilmiş ve gerektiği şekilde çalışılmayı bekleyen bir alanı oluşturu-yor. Osmanlı tarihi söz konusu olduğunda da, hiç şüphesiz bu başlık altında hâlâ kapağı açılmamış birçok dosya var.
Derin Tarih’in 28’inci özel sayısını “Osmanlı Sarayının Görünmeyen Yüzü: Hanım Sultanlar”a tah-sis ederken, ilk bakışta fark edilmeyen pencereleri açmayı, bazı sis perdelerini aralamayı, böylece sarayın koridorlarında bugün bile hâlâ yankılanan hakikatleri göz önüne getirmeyi istedik. Ve bunu yaparken yanlış bilinenleri düzeltmeyi, ön yargıları bilgiyle aşmayı ve hanım sultanların hayatına dair en doğru fotoğrafı çekmeyi amaçladık.
Osmanlı sarayında, hanımların rolü ne seviyedeydi? Hangi dönemlerde kimler öne çıkmıştı? Hanım-ların siyasete ve devlet yönetimine dahilleri var mıydı? Varsa, devlet idaresinde kimler etkili olmuş-tu? Zaman içinde hükümdarların hayatına giren farklı ırklardan hanımların, Osmanlı atmosferine kattığı şeyler nelerdi? Padişahın annesi, padişahın eşi veya padişahın kız kardeşi olmak, hanım sul-tanların omuzlarına hangi sorumlulukları yüklüyordu? Hanım sultanların, tebaa ile münasebetleri nasıldı? Hayır faaliyetleri ve vakıfların tesisinde anılmaya değer isimler hangileriydi? Osmanlı ha-nım sultanlarının kurduğu hangi vakıflar bugün yaşamaya devam ediyordu? Tarihî şehirlerin siluet-lerinin belirginleşmesinde, hanım sultanların rolü var mıydı? 
Özel sayımıza hazırlanırken, tüm bu soruları ve daha fazlasını konunun uzmanlarına yönelttik. Biz-lere Osmanlı dünyasının hanım sultanların penceresinden görünen manzarasını çizmelerini istedik. Ortaya gerçek anlamda renkli bir tablo ve arşivlik bir sayı çıktı. Katkı sunan herkese müteşekkiriz. 
Yeni özel sayılarımızda, hayırla görüşmek üzere...

NELER VAR?
Osmanlı saray kadınlarının devlet idaresindeki statü ve etkilerini Dr. Abdullah İslamoğlu’ndan öğrendik.
Hanedan kadınlarının kökenlerini, unvanlarını ve idaredeki rollerini Prof. Dr. Cevdet Kırpık ka-leme aldı.
Prof. Leslie P. Peirce’ın bir müracaat kaynağı hüviyetindeki kitabı Harem-i Hümayun kitabından 16. ve 17. yüzyıldaki Harem sakinlerinin hiyerarşik konumuna göz attık.
Vakıf medeniyetinin öncüsü olan Osmanlı kadınlarının vakıflar kurarak ülkenin imar ve kalkınma-sında nasıl rol oynadığını Dr. Mehmet Taş’ın kaleminden okuduk.
16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Osmanlı siyasetinde etkin rol oynayan valide sultanların stratejik hamlelerini Hasan Eren Ulu’dan öğrendik 
Osmanlı’nın kuruluşundan Kanûnî dönemine kadarki hanım sultanlara ve yaptırdığı vakıf eserlerine Doç. Dr. Sema Sağlık ışık tuttu. 
Hanım sultanların görsel medyada nasıl yansıtıldığını Metin Taha Yılmaz, Türk yapımı iki film ve bir dizi üzerinden inceledi.
Hanım sultanlar müzesini Canan Aytaş ile adımladık.
Osmanlı tarihinde elçilik yapan ilk kadın sultan olan Selçuk Hatun’un hayatının bilinmeyenlerini ve yaptırdığı hayır eserlerini Can Alpgüvenç yazdı.
Hayır işleriyle olduğu kadar devlet işleriyle de yakından ilgili olan Gülbahar Hatun’un hayatının ilgi çekici detaylarını Dr. Kübra Dursun satırlarına taşıdı.
Osmanlı tarihinin en tanınan kadınlarından biri olan Hürrem Sultan’ın hayatını ve Kanûnî ile olan sevgi dolu mektuplarını Dr. Doğan Gün’ün kaleminden okuduk.
Hürrem Sultan’ın vakıf eserlerine Prof. Dr. Mustafa Güler ile yakından baktık.
Kanûnî Sultan Süleyman’ın biricik kızı Mihrimah Sultan’ın hayatı ve hayır eserlerini Can Alpgü-venç kaleme aldı.
Yaşadığı dönemdeki pek çok yenilikle özdeşleşen Afife Nurbânû Valide Sultan’ın hayatını, hayır eserlerini, vakıf akarlarını Tijen Sabırlı’nın kaleminden okuduk. 
16. yüzyıl Osmanlı tarihinin en önemli aktörlerinden olan Safiye Sultan’ın, oğlu III. Mehmed ile birlikte devletin bekası için yaptıklarına Mustafa Altun ile yakından baktık.
Osmanlı Devleti’nin siyasî tarihinde neredeyse bir hükümdar kadar iz bırakmış olmasının yanı sıra hayır ve hasenat düşkünü olmasıyla da bilinen Kösem Sultan’ın çalkantılı hayatına Murat Kocaas-lan’ın kaleminden şahit olduk.
Kösem Sultan’ı bertaraf ederek ömrünü devlet hizmetlerine adayan Hatice Turhan Sultan’ı Samet Tınas satırlarına taşıdı. 
İki oğlunun da tahta geçmesi üzerine iki kez valide sultan olan Gülnûş Emetullah Sultan’ın sıra dışı hayatının detaylarını Dr. Muzaffer Özgüleş’ten öğrendik.
Saliha Sultan Vakıflarının 1738’den günümüze uzanan serencamına Prof. Dr. Mustafa Güler ve Rahime Özdamar ile birlikte göz attık.
Şaheser niteliğinde vakıf müesseseleri kurarak eğitim, dinî ve sosyal hizmetler alanlarında vakıf hizmetlerin yürütülebilmesi için hatırı sayılır büyüklükteki şahsi mal varlığını vakfederek günümüz-de bile halâ kullanılmaya devam eden birçok eseri bize miras bırakan Mihrişah Valide Sultan’ın hayatının detaylarını Araştırmacı İdris Akarçeşme’nin kaleminden okuduk.
1796’dan beri kapısından dönen olmayan Mihrişah Valide Sultan İmareti’ni Tarihçi Arif Emre Gündüz ile adımladık.
Mihrişah Sultan dairesi ve III. Selim’in hasodasındaki Hollanda çinilerini Prof. Dr. Gülgün Yıl-maz ile birlikte inceledik.
Nakşidil Valide Sultan’ın kökenine dair tartışmaları Dr. Zehra Çankaya Bayraklı değerlendirdi.
Bezmiâlem Valide Sultan ve Pertevniyal Valide Sultan özelinde 19. yüzyıl haremini Prof. Dr. Ar-zu Terzi ile konuştuk.
Müşfik ve cömert karakteri ile hem saray mensuplarının hem de halkın muhabbetini kazanmış olan Besmiâlem Valide Sultan’ın hayatını ve Hicaz’dan Balkanlar’a uzanan vakıf eserlerini Dr. Mah-mut Hüdai Şentürk yazdı.
Osmanlı’nın son büyük Valide Sultan’ı olan Pertevniyal Valide Sultan’ın hayatının iniş çıkışlarına Mirza Mahmut Demir’in kaleminden şahit olduk.
İstanbul ve Anadolu’nun muhtelif yerlerinde birçok hayır işleri yapmış lütufkâr bir sultan olan Per-tevniyal Valide Sultan ve Külliyesi’nin bilinmeyenlerini Dr. Doğan Yavaş’tan öğrendik. 
Âdile Sultan’ın entelektüel portresine Tunca Özgişi değindi.
Hanedanın dîvân sahibi tek şairesi olan Âdile Sultan’ın hayranlık uyandıran şiirlerini Ferda Ol-bak’tan öğrendik.
Ağabeyi II. Abdülhamid ve muhalif çocukları arasında kalarak şüpheli durumuna düşen Seniha Sultan’ın hayatının zorluklarına Dr. Nurullah Nehir ışık tuttu. 
Zekiye, Saliha, Esma ve Nazime Sultan’ın, yaklaşık iki yıl süren düğün hazırlıklarının izini belgeler ışığında Dr. Nurullah Nehir sürdü.
Hanedan kadınlarının evlilik usulleri ve damat seçimlerinde dikkat ettikleri hususları Prof. Dr. Cevdet Kırpık yazdı.
Tarih Okuyan Şaşırmaz