Devlet ve Memleket Görüşlerim

Sultan İkinci Mahmud, bir hatt-ı hümâyûnunda *kötü zamanlarda padişah olduk, talihimiz böyle imiş* demişti. Bu açıdan bakıldığında Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın hükümdar olduğu dönemdeki iç ve dış şartların da çok iyi olduğu söylenemez. Dedesi gibi zor zamanlarda padişah olan İkinci Abdülhamid Han, dağılmaya yüz tutan koca devleti 33 yıllık sırlarla dolu idare anlayışı ile bir arada tutmayı başarmış, Avrupalı devletlerin, özellikle de İngilizlerin devleti parçalamak için giriştikleri sinsi faaliyetleri, çok ince siyasi manevralarla bertaraf etmesini bilmiştir. Sultan İkinci Abdülhamid’in kaleme aldığı müstakil bir hatıratı bulunmamasına rağmen Osmanlı vesikaları arasında onun; devlet, siyaset, bayındırlık, eğitim, askerlik, tarım, hayvancılık ve benzeri konularda görüşlerini ortaya koyan ve *muhtıra* adı verilen birtakım belgeler bulunmaktadır. Bunlar, bizzat padişah tarafından Mabeyn kâtiplerine dikte ettirilmek suretiyle kaleme alınmış metinlerdir. İşte bu kitapta, padişahın saltanat dönemine ışık tutan, onun siyasi görüşlerini ve devlet için nasıl çırpındığını çok iyi yansıtan, memleketin içinde bulunduğu durum hakkında çok mühim ipuçları veren muhtıralar bir araya getirilmiştir. İçinde sonradan ilave edilmiş tek bir cümle olmayan bu vesikalar, sulandırılmamış ve bulandırılmamış haliyle çok sağlam ve güvenilir belgelerdir. Bu bakımdan tarihçilerin ve sosyal ilimlerle uğraşanların güvenerek ve itimat ederek kullanabilecekleri mükemmel arşiv malzemeleridir.