İslam Düşüncesinde Alem

İmam Eş’arî, önceleri Basra Mu’tezile ekolüne mensup biri olduğundan celîlu’l-kelâm ve dakîku’l-kelâma (kelam kozmolojisi) ilişkin konularda bu ekolden etkilenmiş ve onlardan aldığı birikim ile yeni bir kelâmî zihin dünyası inşa etmiştir. Bu birikimi Mu’tezile’den ayrıldıktan sonra temellerini attığı Eş’arî ekolüne taşımıştır. Özellikle dakîk konularda bu etki açık bir şekilde görülmektedir. Ancak İmam Eş’arî her ne kadar etkilense de kendi Allah-âlem yaklaşımı bağlamında özgün bir atomculuk görüşü ortaya koymuştur. Dakîkû’l-kelâm bağlamında tartışılan âlem, âlemi oluşturan cevher, araz ve cisim gibi unsurların yanı sıra mekân, hareket ve nedensellik (illiyyet) gibi konuları ele almıştır. Bu konular, Mu‘tezi- le’den, Eş’arî’ye ondan da Ehl-i sünnet kelâmına bir silsile oluşturacak şekilde aktarılmıştır. Burada Eş’arî’nin bir köprü görevi gördüğünü söylemek mümkündür. Böylece Eş’arî, Ehl’i Sünnet kelâmının atomculuk fikriyle tanışmasına zemin hazırlamıştır. Bu çalışmada da İmam Eş’arî’nin âlem anlayışı ve İslâm düşüncesine katkıları üzerinde durulmuştur.