Türk Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları

Folklor ürünleri gerek yapısalcı ve gerekse bağlam merkezli yaklaşımlarla irdelendikçe bir taraftan onları oluşturan nedenler diğer taraftan oluşturulmuş olanların amaçları daha iyi anlaşılmaktadır. Bu ürünlerin sözlü kültürde ve ikincil sözlü kültür olarak yazıda kendilerince oluşturdukları birer yaşam alanı vardır ve bu yaşam alanı bireyi her açıdan kuşatmaktadır. Diğer taraftan aslında bu ürünleri var eden bireyin veya kolektifin her türlü pratiği veya inanması bu yaşam alanında varlığını sürdürmektedir. Folklor ürünlerindeki her bir detay bütünüyle insanın ve ait olduğu kolektifin arketipleriyle örülüdür. Dolayısıyla folklor ürünlerini anlamak ve açıklamak bir yerde insanı ve insanın içinde bulunduğu sosyal yapıyı anlamak demektir.

Yapılan her çalışma bu anlama ve açıklama gayretlerini bir adım daha öteye taşımıştır. Ancak kimi konular daha sıklıkla araştırılırken kimi konular üzerinde henüz yeterli çalışmaların olmadığı da görülmektedir. Kahramanın kim olduğu, mücadelesi veya bir folklor yaratmasında ne için var olduğu oldukça fazla irdelenen konular arasındadır. Ancak kahramanın hemen yanında yer alan diğer unsurlar kahraman kadar rağbet görmemiştir. Oysa diğer unsurların araştırılması kahramanın daha iyi tanınmasında ve anlaşılmasında büyük yarar sağlayacaktır.

Bu çalışma kahramana uzak yakın her açıdan yardım edenlerin kim/ne olduğunu, niçin kahramana yardım ettiklerini veya kahraman gibi tam donanımlı birinin neden yardıma ihtiyaç duyduğunu anlamaya yönelik yapılan bir araştırmadır. Zira kahraman her açıdan mükemmel olarak kurulmuş, erginlemiş veya ona bu donanımlar bahşedilmişken kendisine birinin/bir şeyin yardım ediyor oluşu hele hele de kimi zaman yardımcı ile kahraman arasında statü tartışması açılabilecek durumlar yaşanıyorsa bu yardımcıların daha yakından irdelenmesi gerekmektedir. Çalışmada kastedilen yardımcılar olay örgülerinde kahraman dışında yer alan kişiler değil bir şekilde kahramana yardım eden kişi ve varlıkları karşılamaktadır.

Çalışmanın ilk bölümünde bu yardımcıların kim olduğu, statüleri, kahramana benzer yolculukları, neden bir ihtiyaç olarak var edildikleri tartışılmış ve geleneksel tasnifler içerisinde nasıl yer aldıkları belirlenmiştir. Bu tespitlerden sonra hazırlanan kahraman kalıpları gibi geleneksel bir yardımcı kalıbı çıkarılmıştır. Çıkarılan bu kalıp bir deneme olarak düşünülmüş ve uygulanabilirliği tartışmaya açılmıştır. Her bir uygulama bu kalıbın eksik veya hatalı yerlerini düzeltecek ve zamanla olgunlaştıracaktır.

Çalışmanın ikinci bölümünde yardımcı olarak rol alan kişilikler irdelenmiştir. Bu kişilikler bilge, savaşçı, çoban, kadın ve dini kişilikler alt başlıklarında tasnif edilmiştir. Benzer şekilde üçüncü bölümde hayvanlar ve dördüncü bölümde eşya ve aletler birer yardımcı olarak açıklanmıştır. Beşinci bölümde dağ, su, toprak, cin ve perilerin kahramana nasıl yardım ettikleri üzeride durulmuş son bölümde de yiyecek ve içeceklerin nasıl birer yardımcıya dönüştüğü tartışılmıştır. Bu sınıflamalar yapılırken her alanda en sık rastlanan unsurlar ele alınmıştır. Hemen her kişi veya nesne üzerinde ayrı ayrı durmak çalışmanın amacını aşacaktır. Seçilen unsurlar özellikle ilk bölümde ortaya atılan tartışmaları destekleme veya örnekleme amaçlıdır. Ayrıca çalışma hazırlanırken spesifik bir tür seçilmemiştir. Yardımcı her tür için genel bir özelliktir. Diğer taraftan sadece bir türden hareketle yardımcıyı tanımlamak veya açıklamak kimi özellikleri dışarıda bırakacağından her türden örneklerle yardımcılar açıklanmaya çalışılmıştır.